De voorbereidingen voor de Vastenactie-campagne 2022 zijn al in volle gang. Meestal vertellen we u pas tijdens de vastenperiode voor wie we campagne voeren, maar dat willen we deze keer anders doen. We vragen volgend jaar namelijk uw aandacht voor zo’n groot onderwerp, dat zoveel verschillende thema’s raakt, dat we er meer tijd en ruimte voor willen inruimen. Daarom nu al een eerste kennismaking met het belang van landrechten voor lokale mensen. Ze delven vaak het onderspit tegenover overheden en grote bedrijven die hun kostbare grond opeisen, met desastreuze gevolgen voor hun welzijn. Onze collega Margot de Zeeuw woonde op 26 april een indrukwekkend online seminar bij over het thema, waarin vier inheemse vrouwen hun persoonlijke ervaringen deelden.
Tijdens de VN vergadering van het Forum voor Inheemse Volken organiseerde een aantal organisaties op 26 april een online seminar over de grote impact van nationale overheden en de wereldmarkt op de landrechten en het leven van inheemse volken. Maar liefst 370 miljoen mensen horen tot een inheems volk en ze bewonen meer dan 20% van het aardoppervlak. Toch worden hun rechten vaak met voeten getreden als hun grond wordt opgeëist door grote bedrijven of overheden, reden voor de Verenigde Naties om in 2007 een Verklaring over de Rechten van Inheemse Volken op te stellen. Die werd met een overgrote meerderheid van stemmen aangenomen. De volgende stap had moeten zijn dat nationale overheden de uitgangspunten in de Verklaring opnemen in hun nationale beleid, maar helaas blijkt de praktijk weerbarstig en worden dagelijks mensenrechten grof geschonden.
De rivier verbindt
Inheemse volken leven van hun land, maar ook met hun land. Zoals Indiaanse Lucélia uit Brazilië tijdens het seminar zei: “Ons leven en onze identiteit hangen nauw samen met ons land. De rivier is heilig voor ons. Ze verbindt ons. Zonder land en zonder rivier zullen wij verdwijnen.”
Onder andere de wereldvoedselmarkt, de energiebehoefte van zich ontwikkelende economieën en de vraag naar grondstoffen voor bijvoorbeeld elektronica eisen echter heel veel ruimte en grondstoffen op. En die wordt vaak gevonden op nog – min of meer – ongerepte natuurgebieden. Daarbij wegen economische belangen zwaarder dan de rechten van de mensen die er wonen: die worden niet zelden met geweld beroofd van hun huizen en hun land. En daarmee van hun thuis en hun levensonderhoud.
Zo vertelde Lucélia dat door de bouw van grote waterkrachtcentrales in de voor haar volk heilige rivier, hele dorpen onder water kwamen te staan en landbouwgrond verdween. Er stond geen vergoeding tegenover, slechts de mogelijkheid elders een nieuw bestaan op te bouwen. Ze vertelde hoe de achterblijvers vechten voor hun rechten, maar dat ze worden tegengewerkt en bedreigd. Het aantal zelfmoorden in haar gemeenschap is gestegen en wie opstaat tegen de overmacht van overheid en multinational begeeft zich op een levensgevaarlijke weg. Ook Lucélia ontving doodsbedreigingen.
Mevrouw Ilze Brands Kehris, ass. Secretaris-generaal bij de VN op het gebied van mensenrechten, vertelde dat er in 2020 331 mensen werden vermoord die opkwamen voor de rechten van inheemse volken en voor het milieu. Want ook het milieu en de bescherming ervan is een belangrijk en gevaarlijk thema als het gaat over landrechten: de inheemse volken maken 6% van de wereldbevolking uit, maar ze beheren 80% van resterende biodiversiteit. Denk aan de oerwouden, maar ook rivieren en kusten waar talloze planten en dieren leven. De grote multinationals – producenten van bijvoorbeeld palmolie en soja – vervangen een gevarieerd landschap met honderden soorten door een monocultuur: een groot oppervlak waar slechts één gewas groeit dat bovendien met kunstmest en zware bestrijdingsmiddelen kwetsbaar en zwak wordt.
Biodiversiteit neemt af
De vier inheemse vrouwen gaven een indrukwekkende getuigenis van de enorme impact die de grote bedrijven en overheden hebben op hun gemeenschappen, hun land en hun leven. Esther uit West-Papoea: “Als inheemse volken beschouwen we het land waar we leven als onze Moeder, omdat de natuur – land, water en wouden – het centrum van ons universum vormt en onze identiteit vormgeeft. De natuur is het centrum van onze kennis en wijsheid en de belangrijkste bron voor ons overleven.” Ze legt helder uit dat haar volk niet tegen ontwikkeling is, maar zich wel verzet tegen uitbuiting en plundering van de aarde: “We vinden dat we ontwikkeling nodig hebben, maar geen destructieve ontwikkeling, die geen rekening houdt met duurzaamheid en het overleven van onze planeet. Ons aanhoudende verzet tegen monocultuur plantages, mijnindustrie en een inhalige overheid vormt een bedreiging voor investeerders en overheid. Nu zorgt een speciale wet ervoor dat de overheid controle over ons land heeft en dat ons verzet geen wettige grondslag heeft. De dreiging daarvan voelen we diep. Onderzoek heeft uitgewezen dat bijna anderhalf miljoen hectare oerwoud dat aan inheemse papoea’s toebehoorde door de overheid aan grote palmoliebedrijven is toegewezen. Daarnaast is nog anderhalf miljoen hectare van inheemse mensen afgenomen door fraude, intimidatie en andere lafhartige methodes. Bovendien zijn belangrijke passages over milieubescherming uit de wet verdwenen.”
De verhalen van die middag maken pijnlijk duidelijk dat lang niet iedereen profiteert van economische ontwikkeling en grootschalige voedselproductie. Integendeel. We gaan de komende maanden meer aandacht besteden aan dit belangrijke onderwerp en op zoek naar manieren om welvaart eerlijker te verdelen.
Margot de Zeeuw
Hoofd communicatie
